به نقل از «خبرگزاری آریا»

شیخ بهایی بزرگترین دانشمندو معمار شیعه جهان

تاریخ انتشار: ۱۴ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۳۸۵۶۵۶

خبرگزاری آریا-امروز 17 محرم، زاد روز شیخ بهایی دانشمندی است که طراحی حرم امیرالمومنین ،امام رضا، منارجنبان و نگارش دستکم 100 اثر مهم دینی، ریاضی و فلسفی را در کارنامه دارد.
به گزارش خبرگزاری آریا ، شیخ بهاء الدین محمد عاملی، معروف به شیخ بهایی، دانشمند شیعه است که در قرن 10 هجری و در کودکی به همراه پدرش از جبل عامل لبنان به ایران آمد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

شیخ بهایی بزرگترین معمار شیعه جهان
*گذشته شیخ بهاءالدین محمد عاملی
شیخ بهاء الدین محمد عاملی، معروف به شیخ بهایی، از اهالی جبل عامل لبنان است.
او در هفدهم محرم 953ق بدنیا آمد و در  سن 8 یا 13 سالگی به همراه پدرش شیخ حسین بن عبدالصمد به ایران آمد. شیخ بهایی به کشور‌های مختلف مسافرت کرده و محضر اساتیدمتعدد در رشته‌های مختلف را درک کـرده، و بـه عـلاوه دارای اسـتـعداد و ذوقی سرشار بوده است.
مردی جامع بوده و تالیفات مـتـنوعی دارد هم ادیب بوده و هم شاعر و هم فیلسوف و هم ریاضی دان و هم فقیه و هم مفسر از طـب نـیـز بـی بهره نبوده است.
*خدمات شیخ بهایی در فقه
او اولین کسی است که یک دوره فقه غیر استدلالی به صورت رساله عـمـلیه به زبان فارسی نوشت که به نام جامع عباسی معروف است.
*زندگی‌نامه کامل شیخ بهاءالدین عاملی
بهاءالدین عاملی در 17 محرم سال 953ق در بعلبک به دنیا آمد.
 محل زندگی وی جُبَع یا جُباع، از روستا‌های جبل عامل بوده است.
 پدرش، عزّالدین حسین بن عبدالصمد حارثی، از شاگردان و دوستان شهید ثانی بود.
نسب وی به حارث هَمْدانی از اصحاب امیرالمؤمنین می‌رسد؛ از این رو به حارثی هَمْدانی نیز شهرت دارد.
*کودکی و جوانی
خانه منسوب به شیخ بهایی
یک سال بعد از تولد او در بعلبک، خانواده‌اش به جبل عامل رفتند، اما پس از شهادت شهید ثانی و احساس عدم امنیت در این شهر و نیز به دعوت و تشویق شاه طهماسب اول و علی بن هلال کرکی معروف به شیخ علی مِنشار، شیخ الاسلام اصفهان، از جبل عامل به ایران نقل مکان و در اصفهان ساکن شدند.
خانواده او از نخستین علمای شیعه در جبل عامل بودند که در پی استقرار حکومت شیعی صفوی، به ایران مهاجرت کردند.
*13 سالگی و ورود به ایران
بنابر نسخه‌ای به خط شیخ بهائی که در 969ق در قزوین نوشته شده، او هنگام ورود به ایران 13 ساله بود، اما بعضی منابع او را در این زمان 7 ساله دانسته‌اند.
وی از هجرتش به ایران و ورودش همراه با پدر در دستگاه سلاطین صفوی اظهار ناخرسندی کرده است.
 بعد از 3 سال اقامت در اصفهان، شاه طهماسب اول به توصیه و تأکید شیخ علی منشار، عزّالدین حسین را به قزوین دعوت و منصب شیخ الاسلامی شهر را به او سپرد.
شیخ بهائی نیز همراه پدرش به قزوین رفت و مدتی در آنجا اقامت و به تحصیل علوم مختلف پرداخت.
به نوشته شیخ بهائی، وی در سال 971ق همراه با پدرش در مشهد بوده است.
بعد‌ها پدرش برای مدتی شیخ الاسلام هرات شد، اما وی در قزوین ماند و در 979ق و 981ق اشعاری در اشتیاق به دیدار پدر و شهر هرات برای او فرستاد.
*اجبار شاه عباس به نگه داشتن شیخ بهاءالدینی در ایران
در سال 983ق پدر شیخ به قزوین آمد و برای سفر حج از شاه اجازه خواست، شاه به خود او اجازه داد، اما از همراهی بهاءالدین عاملی با پدر ممانعت و او را به ماندن در قزوین و تدریس علوم مکلف کرد.
*همسر و فرزندان شیخ بهائی
همسر شیخ بهائی، دختر علی منشار عاملی، زنی دانشمند بود که پس از درگذشت پدر، کتابخانه نفیس 4 هزار جلدی او را به ارث برد و شیخ بهائی آن را در 1030ق وقف کرد.
این کتابخانه پس از وفات شیخ بهایی، به سبب اهمال در نگهداری از بین رفت.
برخی بر این عقیده‌اند از این که بهائی سی سال از عمر خود را به تنهایی در سفر گذرانده، می‌توان حدس زد که فرزندی نداشته است. بیشتر منابع نیز فرزندی برای او معرفی نکرده و بعضی او را عقیم دانسته‌اند.
*تحصیلات و اساتید شیخ بهائی
بیشتر تحصیلات بهائی، در قزوین بود که آن زمان حوزه علمی فعّالی داشت. پس از قزوین، در اصفهان به تحصیل خود ادامه داد.
اولین و مهمترین استاد بهائی، پدرش بود که نزد وی تفسیر و حدیث و ادبیات عرب و مقداری معقول خواند واز او اجازه روایت دریافت کرد.
استادان دیگر شیخ بهائی عبارت‌اند از:
 ملاّ عبدالله یزدی؛
 ملاّ علی مُذَهّب؛
 ملا علی قائنی؛
 ملا محمد باقر یزدی؛
 شیخ احمد گچایی؛
 شیخ عبدالعالی کرکی
 محمود دهدار
محمّد بن محمّدبن ابی اللّطیف مقدسی شافعی.
*شاگردان شیخ بهائی
شهرت علمی و موقعیت اجتماعی بهائی موجب شد شاگردان بسیاری داشته باشد.
شاگردان شیخ بهایی درایام تعطیل از شیخ بیشتر بهره می‌بردند، زیرا در این ایام شیخ برایشان از علوم مختلف، اخبار نادر، اشعار و حکایات نقل می‌کرد. مشهورترین شاگردان شیخ بهایی آن‌ها عبارت‌اند از:
 محمدتقی مجلسی
 محمد محسن فیض کاشانی
 صدرالمتألهین شیرازی
 سید ماجد بحرانی، که بر الاثناعشریة بهائی تعلیقه نگاشته است.
 شیخ جواد بن سعد بغدادی معروف به فاضل جواد، شارح خلاصة الحساب و زبدة الاصول شیخ بهائی.
 ملا حسنعلی شوشتری که در 1030ق از بهائی اجازه روایت دریافت داشته است.
 ملا خلیل بن غازی قزوینی (متوفی 1089ق)
 شیخ زین الدّین بن محمد نواده شهید ثانی
 ملا صالح مازندرانی
 رفیع الدین محمد نائینی مشهور به میرزا رفیعا
سفر‌ها
شیخ بهایی در حیات خویش به سفر‌های متعددی رفت.
*سفر حج شیخ بهائی
بهائی پس از مدتی برای سفر حج، از شیخ الاسلامی کناره گرفت و مسافرت طولانی خود را آغاز کرد و در 1025ق به اصفهان بازگشت و از آن پس تا آخر عمر همراه شاه عباس بود.
وی در این سفر، به عراق و حلب، شام و مصر و سَراَندیب (سِیلان)، حجاز و بیت‌المقدس رفته و در سفر خود، توانست بسیاری از علما و بزرگان صوفیه را ببیند.
بهائی در سفر‌های خود، ناشناس و در کسوت فقر و درویشی سیر کرده و با ارباب ادیان و مذاهب اسلامی به بحث و احتجاج پرداخته و در بعضی موارد تقیه می‌کرده است.
او در راه بازگشت از حج به تبریز رفت و حدود یک سال در آنجا ماند. وی سفری نیز به کَرْک نوح در جبل عامل داشته و در آنجا با شیخ حسن صاحب معالم دیدار کرده است.
از آثار وی چنین برمی آید که وی به شهر‌های دیگری، چون کاظمین، هرات، آذربایجان و قم و شیروان مسافرت کرده است.
*سفر پیاده به مشهدشیخ بهائی
از سفر‌های تاریخی شیخ بهائی، سفر پیاده او به مشهد است.
بار اول، در 25 ذی‌الحجه 1008ق بود. در این زمان، شاه عباس به شکرانه فتح خراسان، از طوس تا حرم امام رضا (ع) را پیاده رفت و شیخ بهایی نیز او را همراهی کرد.
*موقعیت اجتماعی شیخ بهائی
انتصاب به مقام شیخ‌الاسلامی
شیخ بهائی پس از مرگ پدرش در 984ق، در بحرین به امر شاه طهماسب به هرات رفت و به جای او به شیخ الاسلامی هرات منصوب شد. این اولین منصب رسمی وی بود.
پس از وفات پدر همسرش شیخ علی منشار در همان سال، شیخ الاسلام اصفهان شد.
حکم شیخ الاسلامی او را شاه اسماعیل صادر کرد. عده‌ای گفته‌اند شاه عباس اول که در 996ق به حکومت رسید، فرمان شیخ الاسلامی او را صادر کرده است.
این منصب مورد رضایت و علاقه او نبود و همچنان گرایش به عزلت داشت و در زهد و درویشی به سر می‌برد، حتی پیوسته سعی در کناره‌گیری و استعفا از شیخ الاسلامی داشت و به گزارش بعضی منابع برای مدتی از این مقام کناره گرفت.
نقل می‌کنند، بهائی گذشته از شیخ الاسلامی، منزلت و قرب خاصی در دربار صفوی داشت و در دانش، تقوا، کفایت و کاردانی مورد اعتماد شاه عباس اول و طرف مشورت او قرار می‌گرفت.
به نوشته اسکندر منشی، شاه از محضر بهائی بهره می‌برد و وجود او را بسیار مغتنم می‌شمرد، تا آنجا که پس از بازگشت بهائی از سفر طولانی، به استقبال او آمد و ریاست علمای ایران را به او پیشنهاد کرد که بهائی نپذیرفت. شاه در امور شرعی خانوادگی نیز به وی رجوع می‌کرد.
*اقامه نماز جمعه شیخ بهائی
بهائی اقامه نماز جمعه اصفهان را بر عهده داشت.
*مذهب و مشرب شیخ بهائی
نگاره‌ای از شیخ بهایی اثر محمدعلی‌بیک نقاش باشی، نقاش قرن سیزدهم قمری.
شیعه بودن شیخ بهایی را باتوجه به تعلق او و خانواده‌اش به شیعیان جبل عامل و نیز تالیف‌های بسیارش در فقه و معارف شیعی غیرقابل تردید دانسته‌اند.
از شاخص‌ترین این آثار قصیده معروف «وسیلة الفوز و الامان» او در مدح امام زمان (عج) و نیز صلوات مشهوری است که برای 14 معصوم ساخت و با عبارت «اللهم صل و سلم و زد و بارک علی صاحب الدعوة النبویة» شروع می‌شود و آن را خدام بقاع متبرکه در مراسم اعیاد در آستان قدس رضوی و حضرت معصومه (س) و مذکّران شیعه در دیگر مجالس مذهبی می‌خوانند.
بهاءالدین عاملی در اشعار عربی خود علاوه بر اظهار ارادت و اخلاص کامل به ائمه شیعه و اشتیاق به زیارت قبور ایشان، در مواردی از مخالفان آن‌ها تبری جسته است.
*بهائی بیش از سایر علما و فقهای امامیه تمایل به عرفان داشته است.
 به گفته علامه مجلسی، وی اهل چله‌نشینی و ریاضات شرعی بوده و به شاگرد خود محمدتقی مجلسی تعلیم ذکر داده است.
با این همه، در بعضی منابع به بیزاری بهائی از صوفیان و دراویش زمان خود و آداب و عقاید ایشان اشاره شده است. خود بهائی نیز در داستان رمزی گربه و موش و در اشعارش، از صوفیان ریاکار انتقاد شدیدی کرده است.
 از این رو از بعضی علمای شیعه در دفاع از بهائی و عدم انتساب او به تصوف اصطلاحی، شواهدی نقل شده است.
*مقام علمی شیخ بهائی
شیخ بهایی در تمام علوم رسمی زمان خود دست داشت و در شماری از آن‌ها منحصر به فرد بود. او در حوزه معارف دینی و علوم اسلامی استاد بود.
در سلسله اجازات روایی، از محدثان امامی برجسته قرن یازدهم به شمار می‌رود و طرق بسیاری از اجازات محدّثین در قرون اخیر به او و از او به پدرش و شهید ثانی منتهی می‌شود.
وی از 25 سالگی در تفسیر قرآن به خوض و تدقیق پرداخته و آن را اشرف علوم دانسته است.
مهمترین کوشش بهائی، ارائه توجیه و تعلیلی در مورد وضع معانی جدید برای تقسیم‌بندی احادیث از سوی متأخران است.
به گفته وی، وقوع فاصله زمانی بین متأخرین و سلف صالح و احتمال از میان رفتن کتب اصول اخبار، و اشتباه بین احادیث مورد اعتماد قدما با غیر آن، و به‌طور خلاصه انسداد طرق تشخیص احادیث مورد وثوق قدما، باعث شد تا متأخران به وضع معانی جدید برای اصطلاحاتی، چون صحیح، حَسَن و موثّق دست یازند و ملاک جدیدی برای تمیز اخبار ارائه دهند. وی همچنین به ریشه‌های تقسیم‌بندی قدما و تعریف آنان از صحیح و حسن و موثق اشاره می‌کند.
گذشته از علوم و معارف اسلامی، مهم‌ترین حوزه فعالیت علمی بهائی، ریاضی و سپس معماری و مهندسی بوده و در جغرافیا و نجوم نیز تبحر داشته است.
*پرکارترین عالم اسلام
او یکی از پرکارترین علمای جهان اسلام از نظر تألیف و تنوع در آن بوده است. تعداد تألیفات او را با توجه به رساله‌ها و تحشیه‌ها و تعلیقه‌ها، 123 عنوان دانسته‌اند.
*آثار شیخ بهائی
 با توجه به گستره دانش شیخ بهایی، آثار او در زمینه‌های متنوعی هستند و از فقه، علوم قرآنی، ادعیه و مناجات، اصول اعتقادات گرفته تا حکمت و فلسفه و حتی ریاضیات و علوم غریبه را شامل می‌شوند.
 از جمله آثار مشهور او می‌توان به جامع عباسی اشاره کرد که او این کتاب را به درخواست شاه عباس اول، درباره احکام فقهی و به زبان فارسی نگاشت.
این اثر ابتکاری نو در نگارش متون فقهی به شمار می‌رود و برخی از صاحب‌نظران از آن به عنوان اولین دوره فقه غیراستدلالی به زبان فارسی یاد می‌کنند که به صورت رساله عملیه نوشته شده است‏. کشکول شیخ بهایی نیز ازآثار مشهور اوست.
شیخ بهایی بزرگترین معمار شیعه جهان
*آثار معماری شیخ بهائی
 آثار معماری و مهندسی شیخ بهایی را از حیث انتساب می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
 آثاری که نسبت آن‌ها به او قوی است، مانند اثر مهندسی تقسیم آب زاینده‌رود برای 7 ناحیه از نواحی اصفهان که خصوصیات آن به تفصیل در سندی که به طومار شیخ بهائی شهرت دارد آمده است.
آثاری که به گزارش منابع به بهائی منتسب است، مانند:
*گنبد مسجد امام اصفهان
طراحی کاریز نجف آباد معروف به قنات زرین‌کمر
تعیین دقیق قبله مسجد امام اصفهان
*طراحی نقشه حصار نجف
طراحی و ساخت شاخص ظهر شرعی در مغرب مسجد امام اصفهان و نیز در صحن حرم حضرت رضا (ع)
طرح دیواری در صحن حرم حضرت علی (ع) در نجف به قسمی که زوال شمس را در تمام ایام سال مشخص می‌کند.
طراحی صحن و سرای مشهد به صورت یک 6 ضلعی
*ساختن منارجنبان اصفهان
طراحی گنبد مسجد امام اصفهان که صدا را 7 مرتبه منعکس می‌کند.
*ساختن ساعتی که نیاز به کوک کردن نداشت.
آثاری که انتساب آن‌ها به شیخ بهائی بعید است و بیشتر نبوغ و شخصیت نادر بهائی دستمایه انتساب این خوارق عادات و افسانه‌های تاریخی به وی شده است، مانند حمّام معروف شیخ بهائی در اصفهان که می‌گویند مدت زیادی آب آن تنها با نور شمعی گرم بوده است.
*آثار ادبی شیخ بهائی
شیخ بهایی اشعار بسیاری به فارسی و عربی سروده است که بیشتر آن‌ها در کتاب کشکول آمده است و مضامینی عرفانی و صوفیانه دارد.
کلیات اشعار فارسی او شامل غزلیات، مثنویات (نان و حلوا، شیر و شکر، نان و پنیر)، قطعات، رباعیات، مستزاد و مخمس توسط سعید نفیسی در 103 صفحه، اولین بار در 1316ش به چاپ رسید.
گفته شده این کلیات ناقص بوده و شامل کلیه اشعار فارسی نبوده، اشعار عربی را ندارد و همچنین انتساب بعضی از اشعار آن به بهایی، جای تردید دارد.
 گفته شده اشعار بهایی شباهت بسیاری به مثنوی جلال الدین بلخی دارد.
بهاءالدین عاملی در مثنوی فارسی شیر و شکر برای اولین بار در شعر فارسی، بحر «خَبَب»، رایج در اشعار عربی و ناآشنا در فارسی را به کار برده است. مخمس معروف «تمنای وصال» با مطلع «تا کی به تمنای وصال تو یگانه» از اشعار اوست.
اشعار عربی وی را نخستین بار شیخ محمدرضا فرزند شیخ حر عاملی جمع‌آوری کرده و بعد‌ها به صورت کامل چاپ شده است.
مشهورترین شعر عربی بهایی قصیده‌ای با عنوان «وسیلة الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان» در 63 بیت است.
بهایی آثاری نیز در نثر فارسی دارد که مهم‌ترین آن‌ها به زبان فارسی کتاب «پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش» است. شیخ در این اثر بعضی موضوعات و مسائل عرفانی و صوفیانه را به شیو ه رمز و تمثیل آورده است.
موش و گربه در واقع شامل انتقادات بهایی به تصوف دروغین و صوفی نمایان است.
کتاب بهایی از یک سو متأثر از موش و گربه منظوم عبید زاکانی و از سوی دیگر تأثیرگذار در رساله منثور جواهر العقول منسوب‏ محمد باقر مجلسی (چاپ 1324ق) است.
*وفات شیخ بهائی
قبر شیخ بهایی در حرم امام رضا(ع)
بهاءالدین عاملی چند روز قبل از مرگ با جمعی از همراهان و شاگردان خود به زیارت قبر بابا رکن الدین شیرازی رفت و مکاشفه‌ای برایش روی داد که از آن نزدیک بودن مرگش را استنباط کرد.
محمدتقی مجلسی، که خود از همراهان شیخ بوده، این مکاشفه را گزارش کرده است.
بهائی از آن پس خلوت گزید و بعد از 7 روز بیماری از دنیا رفت و طبق وصیتش او را به مشهد انتقال دادند و در مَدْرس سابق خودِ او در پایین پای امام رضا(ع) به خاک سپردند.
اسکندر منشی، وقایع‌نگار روزانه شاه عباس، و نیز مظفر بن محمدقاسم گنابادی، منجم معروف آن عصر، در تنبیهات المنجمین که چند ماه پس از مرگ بهائی نوشته، سال وفات شیخ بهایی را 1030ق ذکر کرده‌اند.
اما نظام الدین ساوجی، شاگرد بهائی و تمام‌کننده جامع عباسی، وفات وی را در 1031ق ذکر کرده است و بسیاری از تذکره‌نویسان از وی پیروی نموده‌اند.
شیخ بهایی، نام یک مجموعه تلویزیونی درباره زندگی شیخ بهایی به کارگردانی شهرام اسدی است. این سریال، روایتگر زندگی شیخ بهایی در دو بخش نوجوانی و کهنسالی است. این سریال در 17 قسمت 50 دقیقه‌ای از شبکه دوم صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد.

منبع: خبرگزاری آریا

کلیدواژه: شیخ بهایی مسجد امام اصفهان بهاءالدین عاملی زبان فارسی شیخ الاسلامی شیخ بهایی الدین محمد دانسته اند اشعار عربی شهید ثانی شیخ بهائی شاه عباس جبل عامل امام رضا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۳۸۵۶۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امنیت حاکم بر هرمزگان ناشی از وحدت شیعه و سنی است

ایسنا/هرمزگان معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان گفت: امنیت حاکم بر هرمزگان ناشی از وحدت و همگرایی جامعه اهل سنت و تشیع است که این مهم در آینده هم تقویت خواهد شد.

احسان کامرانی امروز (هشتم اردیبهشت ماه)، در آئین تودیع و معارفه مدیر مرکز اسلامی استان هرمزگان که در سالن اجتماعات حوزه علمیه خواهران برگزار شد، با اشاره به نقش وحدت در ایجاد تمدن نوین اسلامی، عنوان کرد: استان هرمزگان از دیرباز تاکنون شاهد وحدت بی‌نظیری میان برادران اهل سنت و تشیع است‌.

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان تمدن نوین اسلامی را افتخاری برای مسلمانان دانست و اظهار کرد: مسلمانان تا قرن ششم و هفتم در جهان سرآمد و دارای تمدن نوینی بودند که ریشه اصلی آن موفقیت وحدت بود.

وی تاکید کرد: وحدت فقط این نیست که بر زبان جاری شود بلکه این جلسات و همایش‌ها و مناظراتی که برگزار می‌شود را می‌توان در راستای تقویت وحدت خلاصه کرد.
انتهای پیام